WYZNACZANIE GRANIC W WYCHOWANIU
Ustalanie granic w procesie wychowania jest bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka. Powinien to być proces elastyczny i brać pod uwagę zarówno dziecko jak i resztę rodziny, rodziców, rodzeństwo.
Gdy pojawia się mały człowiek w rodzinie, rodzice nieustannie dbają o zapewnienie mu opieki. Czynności wręcz mechaniczne- powinny mieć również wymiar emocjonalny. Pielęgnacja, noszenie, dotykanie, karmienie są tego wyrazem. To od sposobu opieki nad dzieckiem, towarzyszących temu procesowi emocji zależy proces kształtowania się cielesności dziecka i postrzeganie samego siebie w przyszłości.
Z wiekiem potrzeby i wymagania dziecka się zmieniają. Stopniowo stawia ono przed rodzicami poważniejsze zadania. Obserwuje i bada granice, sprawdza na ile może je przekroczyć. Również naśladuje zachowania dorosłych, uczy się norm społecznych.
Z wiekiem potrzeba autonomii i niezależności jest coraz większa. Gdy dziecko mówi – sprawdzam- to od reakcji rodzica zależy w jaki sposób dane zachowanie zostanie zakodowane w głowie dziecka na przyszłość.
Aby komunikacja z dzieckiem była skuteczna, język wypowiedzi powinien być zrozumiały i czytelny – Nie chcę, byś ciągnął mnie za rękaw. To boli.
Dzieci w wieku szkolnym są w stanie zrozumieć prosty komunikat – Teraz nie jestem w stanie z tobą rozmawiać, bo jestem zmęczona. Potrzebuję pół godziny na odpoczynek. Później porozmawiamy. Uczymy w ten sposób jasnego stawiania granic, mówienia „ nie”. Zaspakajanie potrzeb dziecka jest ważne ale nie kosztem potrzeb drugiej osoby, rodzica.
Dyscyplina w procesie wychowania oparta powinna być na oferowaniu dziecku wyboru – Jeżeli założysz kapelusz możesz się bawić na słońcu. W przeciwnym wypadku zostaniesz ze mną pod parasolem. Decyzja należy do ciebie – takie postawienie sprawy buduje wzajemne relacje rodzica i dziecka.
Często rodzice reagują impulsywnie na negatywne zachowanie dziecka. Ważne jest oczywiście zatrzymanie reakcji agresywnej dziecka, najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa. Tymczasem warto pomyśleć, że zachowania dziecka zawsze wypływają z chęci przynależności do grupy, poczucia ważności.
System kar i nagród może kształtować jego zachowania. Nagrodzone za jakieś zachowanie będzie je powtarzać. Oczywiście ważne jest również naśladownictwo zachowania dorosłych. Własny przykład najczęściej pokazuje jak dbać o swoje granice. Dziecko musi uczyć się w asertywny sposób odmawiać. Modelowanie w procesie wychowania jest bardzo ważne. Obserwacja i naśladownictwo zachowania osób znaczących jest najlepszą drogą rozwoju.
Groźby, krzyk, przemoc nic nie wnoszą do całego procesu wychowania, przede wszystkim nie daje emocjonalnego wsparcia. Przyczyną niewłaściwego zachowania rodziców jest niewiedza na temat rozwoju psychicznego dziecka. Opiekunowie nie wiedzą, że dane zachowania wynikają po prostu ze specyfiki danego okresu rozwoju. Często temperament dziecka odgrywa dużą rolę w jego zachowaniu.
Należy uważnie przyglądać się zachowaniu dziecka, nie zakładać zlej woli czy świadomego złego zachowania. Czasami jest to po prostu sposób zwrócenia na siebie uwagi, sposobem poczucia się lepiej w grupie, sposobem wpasowania się w grono kolegów. Może wynikać z zaniżonego poczucia pewności siebie.
Zdarza się również, że rodzice nieświadomie reagują nad wyraz emocjonalnie na zachowania dziecka nie zdając sobie sprawy z tego, że obawiają się po prostu reakcji otoczenia na zachowanie dziecka. Ocena innych osób może powodować właśnie nieświadome zachowania ze strony rodziców. A przecież każda rodzina jest inna, każda ma prawo wypracować sobie inne formy zachowania, wynikające z różnorodności zasad jakimi się kierują.
Dlatego tak ważne jest elastyczne budowanie relacji, zdolność adaptacji w różnorodnych warunkach – oto klucz do wychowania. Ludzkie oblicze rodzica rozbraja złość czy niechęć współpracy ze strony dziecka. Żelazna konsekwencja powinna być uzupełniona o wielką, nadrzędną, głęboką, emocjonalną relację.
Zatem ani tradycyjny, autorytarny sposób wychowania ani kumpelskie relacje z rodzicami nie wpływają pozytywnie na rozwój emocjonalny dziecka. W wychowaniu potrzebne są granice, zasady, zwrócenie uwagi na dobro innego człowieka. Osoby poddane takiemu systemowi wychowania mogą mieć problemy z prawidłowym postrzeganiem siebie wśród innych, mogą mieć problemy z określeniem swoich potrzeb i uczuć. Na drugim biegunie są wszyscy ci, którzy w relacjach z rodzicami pozostali kumplami. Nie znają zasad ani norm życia społecznego. W gabinetach psychoterapeutycznych uczą się je rozpoznawać i rozumieć swoje potrzeby, także wyznaczać granice. Sami mogą narzucać sobie w dorosłym życiu bardzo surowe zasady i normy. Ciężko im znaleźć balans.
Ważne jest zatem stawianie granic, bo to porządkuje świat. Emocje obu stron procesu wychowawczego są ważne i normalna jest ich różnorodność. Złość i frustracja jest na stałe wpisana w życie. Doświadczając ich stajemy się ludźmi wrażliwymi, a dziecko obserwując uczy się jak na nie reagować. Zarówno zbyt sztywne stawianie granic kosztem relacji może być krzywdzące, jak i ich zupełny brak. Granice powinny być elastyczne, dostosowane do sytuacji, zależne od potrzeb dziecka i rodzica.